"Cô Đào đâu rồi ý nhỉ? Ra đây tôi bảo này cô Đào ơi, có tin này cô nhất định phải biết đây!"

Tiếng nói chanh chua cùng tràng cười giễu cợt vọng từ ngoài sân vào tận trong nhà, Đào nghe mà bực cả mình, lại là mụ hàng xóm tọc mạch chuyên ngồi lê đôi mách chuyện nhà người khác, thị đã vốn không ưa gì mụ ta rồi mà sao mụ cứ vác xác sang đây thế không biết?

Thị cau mày bước vội ra sân xem thử thì thấy mụ hàng xóm đã ngồi chễm chệ trên cái chõng tre ở sân từ đời nào rồi. Quái chưa kìa? Ở đâu ra cái kiểu chủ nhà chưa mời mà đã nhảy vào ngồi thế hả? Rõ là phường vô duyên. Tuy trong bụng nghĩ vậy nhưng ngoài mặt Đào vẫn cười, bước đến ngồi xuống chõng lại rót cho mụ chén nước chè, thị hỏi.

"Có việc gì mà chị hò hét cứ như cháy nhà không bằng thế?" - Đào cười nhạt, thong thả nói tiếp. - "Em đây quanh đi quẩn lại có mỗi cái ao mảnh ruộng nên chỉ thích nghe chuyện mớ rau con cá thôi, chứ mấy chuyện nhà người khác em không muốn nghe đâu."

Mụ hàng xóm làm như không nghe thấy ý của thị, mụ vẫn ung dung uống nước chè, đôi mắt lươn híp lại nhìn thị, là một ánh nhìn không có ý tốt. Mụ nói bằng giọng khinh khỉnh.

"Tôi nói chứ, cô cứ suốt ngày cặm cụi ruộng vườn vì ba cái đồng tiền chết đói ấy bảo sao thằng Thiên nhà cô lại chẳng ra cái gì."

Nghe mụ nói vậy mặt Đào sa sầm xuống, tuy rằng thị là người quen sống theo kiểu một điều nhịn chín điều lành chẳng mấy khi đôi co với đời, nhưng nào có cái chuyện đang yên đang lành có kẻ móc mỉa đến con thị mà thị lại để yên? Đào quắc mắt lườm mụ, giận dữ quát lên.

"Này nhé chị ăn nói cho hẳn hoi, con tôi làm gì nhà chị mà chị lại nói nó như thế hả?"

"Ối giời đất ơi, con cô tài giỏi như thế nào có thèm động đến nhà tôi, nó động là động đến nhà ông Tri huyện (1) kia kìa."

Thấy mụ nhắc đến ông Tri huyện trong lòng Đào chợt sinh ra bất an. Người vùng này không ai là không biết đến lão, bởi lão không chỉ là quan Chánh lục phẩm mà còn rất giàu có, nhà cửa ruộng vườn của lão bằng mấy hộ gộp vào, cứ phải gọi là giàu nứt đố đổ vách!

Kẻ vừa có quyền lại có tiền như thế chỉ trừ phường tai to mặt lớn ra còn dân đen ai nấy đều e sợ, mỗi lần thấy lão đều phải gọi một điều ông Tri huyện hai điều ông lớn, không ai dám đem tên huý là Giàu của lão ra để gọi cả, bởi lão cho rằng cái tên ấy không sang mồm, có ai lỡ miệng mà gọi thì lão sai người đánh cho thừa sống thiếu chết ngay chứ chẳng đùa, hơn nữa chức quan của lão lù lù ra đấy dân đen ai dám gọi tên cúng cơm của quan?

Mà mụ hàng xóm thấy thị thấp thỏm không yên thì ra chiều hả hê lắm. Bởi mụ vừa ghen ghét vừa thù hằn với con trai của thị. Rõ ràng con thị và con mụ được nhận vào làm trong cùng một phủ đệ, nhưng con thị chó ngáp phải ruồi theo hầu quý nhân, tháng nào tiền thưởng cũng nặng túi lại còn được học chữ, trong khi con của mụ chỉ là kẻ chăn bò dọn chuồng ngựa, đã khổ cực còn chẳng được mấy đồng tiền công. Hàng xóm láng giềng hễ nhắc đến Thiên thì khen ngợi tài giỏi, đã thế còn mang đứa con của mụ ra so sánh rồi chê bai nó mới tức chứ. Giá mà không có thằng ranh con đó thì người theo hầu quý nhân sẽ là thằng con mụ, người được ca ngợi cũng là thằng con mụ. Tất cả phải là của thằng con trai mụ mới phải. Trời ơi, càng nghĩ mụ lại càng sôi cả tiết. Nhưng may thay trời có mắt, cuối cùng cũng có ngày mụ được hả hê xả giận rồi.

"Thằng con cô theo hầu cậu cả nhà ông lớn nhỉ?"

Cậu cả là mụn con duy nhất của lão Giàu, cậu tên Hạc năm nay vừa tròn 18 tuổi. Tuy cậu sinh ra trong nhà quyền quý lại là đứa con trai nối dõi tông đường được lão quý mến chiều chuộng lắm, nhưng cậu chẳng hề có cái tính hống hách hợm hĩnh của phường cậy quyền cậy của mà khinh thường người khác. Tính tình cậu hơi trầm, trông có vẻ khó thân nhưng lại hiền lành, nói chuyện với kẻ sang hay hèn cũng đều nhẹ nhàng lễ nghĩa đâu ra đấy. Chỉ là tiếc thay từ lúc sinh ra cậu đã bệnh tật liên miên, uống thuốc cứ phải gọi là thay cơm, người ta kháo nhau rằng đời cha ăn mặn thì đời con khát nước. Đúng là thương thay, người thì tốt đấy nhưng ai bảo xui xẻo đầu thai vào cái nhà ấy. Có trách thì trách duyên, trách số, trách ông trời mà thôi.

"Đúng rồi, thằng Thiên theo hầu cậu cả cũng ngót nghét hai hay ba năm gì đấy." - Thị đáp, chần chừ giây lát thị hỏi. - "Nhưng sao chị lại hỏi việc này?"

Mụ hàng xóm thở dài giả vờ bày ra vẻ mặt thương xót lắm nhưng ánh mắt mụ không giấu được khoái trá, mụ ghé sát vào tai Đào hạ thấp giọng nói.

"Thằng con cô ấy à, bị người ta phát hiện ăn nằm với cậu cả nên đang bị ông lớn sai người đánh cho tuốt xác kia kìa. Ông lớn vì sợ mất mặt nên đóng cửa giải quyết, lại ra lệnh cho đám tôi tớ không được hé răng bàn tán lung tung nên người ngoài phủ có ai biết đâu. May mà thằng con tôi cũng làm trong phủ nên mới nghe ngóng được đấy."

Dường như thứ vừa vang lên không phải giọng nói của mụ hàng xóm mà là tiếng sấm tiếng sét mới phải, nếu không sao Đào lại thấy choáng đầu thế này? Thị đờ đẫn lắc đầu, trong ngực như có gì nghẹn lại khiến thị không thở được, tay chân run lên bần bật, song thị vẫn cố dồn sức nói, nói mà như quát.

"Làm sao... làm sao mà có chuyện đấy được? Chị đừng có mà ăn nói liên thiên!!!"

Mụ hàng xóm giật mình suýt đánh rơi chén nước chè, không ngờ Đào lại phản ứng dữ dội như vậy. Nhưng bộ dạng này của thị khiến mụ vui lắm, giá mà bây giờ thị tức đến phát điên lên thì lại đúng là chuyện vui càng thêm vui, cơ mà nhìn thị bây giờ chẳng có vẻ gì giống sắp điên. Tiếc ghê gớm!

"Tôi đây nể tình hàng xóm láng giềng nhiều năm lại có lòng tốt nên mới sang nhắc cô, chuyện rành rành ra đấy cô tin hay không cũng chẳng thay đổi được gì đâu. À, nhớ kín kín cái mồm đừng bép xép linh tinh không ông lớn biết là chết cả lũ đấy nghe chưa? Mà này, tôi thấy cô nhanh chân mà sang lạy lụp van xin ông lớn tha cho thằng Thiên một mạng đi, cô cũng biết ông lớn có tiếng "nghiêm khắc" thế nào rồi đấy, không nhanh lên là chỉ đến nhặt xác về đem chôn thôi đấy."

Rồi mụ chép miệng, đặt chén nước chè xuống chõng đứng dậy đỏng đảnh lắc cái hông to tướng đi về.

Thật ra ấy à, mụ bảo vợ chồng thị đi xin lão Giàu cũng chẳng phải do mụ tốt bụng gì đâu, mà mụ biết gớm ơi thứ dân đen lại đi xin xỏ lão ấy thì kiểu gì cũng chỉ bị ăn đánh chứ xin xỏ được nỗi gì. Cơ mà vừa hả giận vừa có tiếng tốt là thương hàng xóm thì tội gì mà mụ không làm? Càng nghĩ mụ càng thấy hả hê, thế là mụ tủm tỉm cười, nụ cười còn vui sướng hơn cả nhặt được vàng.

Mụ hàng xóm đã về từ lâu nhưng Đào vẫn ngồi chết trân trên chõng không nhúc nhích. Đột nhiên, những lời cay nghiệt mà mụ hàng xóm vừa nói lại ùa về trong tâm trí Đào, đôi mắt thị dần đỏ lên, cuối cùng thị che mặt, cổ họng bật ra tiếng khóc nức nở, miệng mấp máy mãi mới nên câu.

"Con ơi là con, sao con lại đi làm cái việc bẩn thỉu bôi tro trát trấu vào mặt bố mẹ thế này hả con?"

* * *

Đã vào giờ Tý (2) từ lâu nhưng trong phủ đệ nhà lão Giàu đèn đuốc vẫn sáng rực, đám tôi tớ vội vã chạy tới chạy lui có điều ai nấy đều im thin thít không dám lén lút nói chuyện với nhau như mọi khi. Các chủ nhân trong phủ hôm nay mỗi người mang một tâm trạng khác nhau, có u sầu, có sợ hãi, có mưu mô toan tính nhưng tất cả đều chẳng vui vẻ gì. Phận làm tôi tớ vốn đã hay bị trách phạt, nhỡ không may nói dài nói dai lại thành nói dại rồi khiến bọn họ tức giận thì bị đánh chết chứ chẳng chơi, bởi thế đám tôi tớ đều nơm nớp lo sợ mà giữ im lặng.

Ngọn nguồn của tất cả những việc trên là do chuyện của chàng tôi tớ tên Thiên với Hạc gây ra.

Bà hai - mẹ của Hạc khi vừa nghe tin đã ngất lịm đến nay vẫn chưa tỉnh, có người nói do bà tức giận quá, có người lại nói bà sợ lão Giàu giận cá chém thớt trách tội cả bà nên giả vờ giả giả vịt ngất thôi chứ chẳng sao cả. Mà kể ra lời này cũng có lý vì nay lão Giàu giận ghê lắm, ngay cả bà ba cũng bị lão cho một bạt tai vì nói sai. Ấy thế mà bố mẹ chàng tôi tớ kia lại điếc không sợ súng chạy đến lạy lụp xin lão tha cho con trai của họ, cuối cùng cả hai bị lão Giàu sai người đánh cho một trận rồi đuổi về. Nhưng họ làm vậy cũng dễ hiểu thôi, có cha mẹ nào mà không thương không xót đứa con mình rứt ruột đẻ ra?

Lúa - tên tôi tớ theo hầu Hạc vừa đi vừa nghĩ lại mọi chuyện, khi giật mình nhớ ra việc được sai thì gã đã đến phòng chứa củi từ khi nào. Gã ngó ngang ngó dọc thấy không có ai mới lén lút lấy chìa khoá ra mở khoá phòng củi.

Vừa mở cửa mùi bụi mốc và mùi tanh của máu phả thẳng vào mặt khiến gã cau mày bịt mũi.

Đặt đĩa nến và cặp lồng xuống cái bàn gỗ ọp ẹp bám đầy bụi bên cạnh, gã nhìn người nằm co ro bất động dưới sàn nhà. Bộ quần áo vải trên người chàng đã rách nham nhở lộ ra da thịt bị đánh sưng tím hoặc chảy máu đầm đìa. Lúa thấy mà rùng mình, nếu là gã bị đánh như vậy chắc đã về đoàn tụ với ông bà tổ tiên rồi cũng nên.

"Ê Thiên dậy đi!"

Lúa bước đến ngồi xổm xuống bên cạnh nhỏ giọng gọi Thiên, nhưng người nằm dưới sàn không đáp cũng chẳng động đậy gì, chẳng rõ do đau đến mức không nói nổi hay là không muốn đáp lại đây. Trông Thiên như vậy gã thấy tội nghiệp chàng ghê gớm, dù cho có vì lý do gì đi chăng nữa chàng nằm ì ra đây không cơm nước thuốc thang gì thì sống làm sao? Chưa kể đây còn là việc gã được giao thì phải làm cho đến nơi đến chốn chứ không thể qua loa cho có.

Chợt, gã nói.

"Cậu cả sai tao mang cơm với thuốc cho mày này. Dùng nhanh nhanh lên không ông lớn phát hiện bây giờ."

Gã vừa nhắc đến Hạc người nằm dưới sàn đột nhiên cựa người, khó khăn chống tay ngồi dậy.

Ánh nến vàng úa ủ ê phủ lên gương mặt chàng ta, là một gương mặt bình thường được cái trông hiền lành chất phác chứ không quá đẹp, nhìn một cái xong quay đi là có khi quên ngay ấy mà. Nhưng giờ đây gương mặt chàng lại khiến người ta chẳng thể nào quên nổi, khắp mặt chàng đầy những vết bầm tím với máu khô, đôi môi trắng bệch khô khốc, trong khi hai mắt lại nổi đầy tơ máu. Trông đến là sợ.

"Hạc..." - Chàng ngừng lại, cố nén cơn đau để hỏi tiếp. - "Hạc thế nào rồi?"

Lúa trợn mắt chửi tục một câu.

"Tiên sư cha nhà mày, giờ cái thân mày mày còn chẳng lo nổi mở mồm hỏi cậu cả làm cái gì?" - Miệng thì nạt thế song gã vẫn nói về Hạc. - "Từ chiều đến giờ phải đổi hết thầy thuốc này đến thầy thuốc khác đến xem bệnh lại kê đủ thứ thuốc mà cậu cũng chỉ vừa mới tỉnh thôi. Nhưng cậu yếu lắm, nằm liệt giường chứ có dậy nổi đâu."

Thiên không đáp, bàn tay chàng siết chặt đến mức gân xanh cũng nổi lên. Chàng biết tại sao Hạc bị ngất, còn biết rõ là đằng khác.

Ngay cái lúc lão Giàu bắt gặp chàng và Hạc đang hôn nhau lão đã lao đến tát cậu một cái, cái tát ấy nặng lắm khiến miệng cậu chảy cả máu cơ mà. Nhìn cậu lảo đảo ngã xuống sàn nhà lòng Thiên đau như đứt ruột đứt gan nhưng chàng chẳng thể làm gì được, đám người làm toàn những tên vai u thịt bắp đã lao đến trói nghiến chàng lại.

Rồi cái lúc mà chàng bị phạt đánh trượng không hiểu sao cậu lại trốn được bọn lính canh để lao ra đỡ cho chàng mấy trượng. Trời ơi! Kẻ dầm mưa dãi nắng quen chịu khổ như chàng chịu mấy trượng ấy còn thấy đau nói chi là cậu vốn đã yếu ớt. Nhận lấy đau đớn rồi cậu lại quỳ xuống cầu xin lão Giàu tha cho chàng, theo hầu Hạc đã lâu dẫu cho bệnh tật khiến cậu đau đớn sống dở chết dở nhưng Thiên chưa từng thấy cậu khóc lóc thê thảm như vậy bao giờ.

Lần đầu cậu bỏ hết lễ nghĩa mặt mũi mà gào khóc van xin kẻ khác không phải vì bản thân cậu mà lại là vì chàng.

Thiên không nhớ nổi lúc ấy lão nói gì chỉ nhớ Hạc buông lời van nài xong đã nôn ra một ngụm máu tươi rồi ngất lịm. Lão Giàu tuy tức giận song vẫn là xót con trai vội vàng sai người cõng cậu về phòng, nên Thiên không còn biết chuyện sau đó thế nào nữa.

"Dù sao tao với mày cũng quen biết nhiều năm, tao khuyên thật, mày đừng tơ tưởng gì cậu cả nữa. Nếu ông lớn nhân từ tha cho mày sống thì sống cho tử tế, vùng này thiếu gì gái đẹp đâu, kiếm lấy một đứa hiền lành đảm đang cưới hỏi đàng hoàng rồi sinh con dưỡng cái mới là chuyện đúng đắn. Mày cứ thử nghĩ xem, như thế chẳng phải tốt hơn nhiều cái chuyện trái luân thường đạo lý kia à?"

Dù cho việc Thiên ăn nằm với Hạc khiến Lúa thấy ghê sợ, gã cũng trách Thiên vì khiến Hạc bị liên luỵ nhưng dù sao tình nghĩa bạn bè bao nhiêu năm vẫn còn đó, gã không đành lòng nhìn Thiên tự làm khổ bản thân như thế, lần này bị đánh bầm dập cả người ai biết được lần sau sẽ thế nào đâu. Về phía Hạc, gã chỉ là thằng tôi tớ theo hầu nào có dám lắm miệng chen vào việc của chủ, gã đành quay ra đi khuyên Thiên, hi vọng nghe khuyên bảo sẽ tỉnh ra mà đi đúng đường.

"Mày nói sai rồi, chuyện của tao và Hạc không phải thứ dơ bẩn hay trái đạo đức gì cả. Thứ tình cảm này là điều quý giá nhất trong thế gian mới phải, là tao có phúc là ông trời ưu ái ban ân huệ nên tao mới có được thứ tình cảm đẹp đẽ như vậy." - Thiên cười một tiếng, tiếng cười sao mà chua chát thê lương. - "Cái gì là đúng cái gì là sai? Cưới một người mới gặp mặt được đôi ba lần, chẳng rõ tính tình người ta thế nào thậm chí mặt mũi còn chưa kịp nhớ là đúng sao? Còn thứ tình cảm đôi bên thật lòng thật dạ cùng bồi đắp nhiều năm lại là sai? Nếu vậy tao nguyện đem cái tâm cái lòng này dâng lên cái sai, đời này tao đi theo cái sai trong miệng người đời mới là đúng, còn đi theo cái đúng của bọn họ thì tao sẽ sai, sai đến mức đánh mất cả con người tao."

—-

Chú thích:

(1) Tri huyện: theo sách Từ điển chức quan Việt Nam "Trưởng quan cấp huyện thời Nguyễn."

Theo sách Việt Nam sử lược "Chánh lục phẩm: Hàn lâm việc trước tác, chủ sự, đồng tri phủ, kinh huyện, tri huyện, y tả viện phán, ngũ quan chánh. Ngũ đẳng, thị vệ, cẩm y hiệu úy, tinh binh chánh đội trưởng suất đội, thổ binh chánh đội, trợ quốc lang. "

(2) Giờ Tý: từ 23 giờ đến 1 giờ sáng.